De uitvaart

De laatste dagen was het alsof het gewone leven op pauze stond, ik was voortdurend in de weer met het controleren en doorsturen van conceptversies van de rouwkaart, de advertentie voor Trouw, het draaiboek en de liturgie tussen de predikant, de uitvaartondernemer en de broers.  Geleidelijk aan kreeg alles meer vorm en gister waren de voorbereidingen klaar en keek ik 's avonds gewoon naar een hilarische eerste aflevering van Chateau Meiland! Rare dagen.

Ik kreeg allemaal lieve berichtjes en kaartjes van vrienden en van jullie, die me volgen op mijn blog. Geertje kwam gister met een 'troostboeketje' witte rozen.

En toen was het zover en ontmoetten we elkaar in het uitvaartcentrum. 

Ik vond het fijn om een foto van mijn kinderen te maken, die afscheid namen van mama, al voelde het een beetje als inbreken in een emotioneel moment. 

De dienst verliep zoals we het ons hadden voorgesteld en ging niet alleen over de laatste jaren in de schemering, maar vooral over de vrolijke en liefdevolle vrouw die ze was. 

De broers en ik spraken allevier en ook de kleinkinderen namen deel aan de uitvaart door de kaarsen aan te steken, iets te zeggen of te helpen met het begeleiden en het dragen van de kist. 

De zon scheen toen we op het kerkhof kwamen, net als bij papa's afscheid. 

We bezoeken het graf elke drie maanden. Ik voel dan altijd iets van medelijden met papa, dat hij daar zo alleen in de koude grond ligt; ik vind het een heel fijne gedachte dat ze er nu sámen zijn. Het was nu makkelijker om mama daar achter te laten, ze is er niet alleen. 

Na afloop dronken we een glaasje met Italiaanse hapjes van een cateraar in plaats van de bitterballen, nootjes en blokjes kaas van het uitvaartcentrum. De statafels waren vervangen door een lange (niet corona proof) tafel waar we gek genoeg nog een genoeglijke tijd met elkaar hadden. 

We zijn met zijn vieren, de drie broers en ik, elk half jaar gaat er een agenda rond waarin onze 'mamabezoekbeurt' staat. Er is elke keer wéér even discussie over de volgorde: was het nu G-A-R-E of G-E-A-R? Ieder weekend ging er één van ons bij mama langs. In mijn agenda stond dus iedere vier weken in het weekend 'mama' ingevuld en die heb ik er nu uitgehaald, dat was een raar moment! 

We hebben afscheid is genomen, het is nu definitief. 

Maar, het is helemaal goed zo! 

NB Maarten, Hanneke en de kinderen beleefden de dienst via een livestream mee om 5 uur in de vroege ochtend, in bed! 

Mama

 En toen was mama er niet meer. 

Maandagmorgen was ik met Suzanne, Hannah en Wouter bij mama. Ze was in diepe rust, met gesloten ogen, rustig ademend met af een toe adempauze. Het was een heel ontspannen bezoek met vier stoelen op de kamer, wij wat aan het babbelen over vroeger, elkaar afwisselend aan haar bed, af en toe een kusje of even mama's hand vasthouden. Het voelde heel natuurlijk. We dronken na afloop in de caféruimte koffie met een warm saucijzenbroodje, één van de hapjes die mama graag at. 

Het was een heel dierbare ochtend. 

Ik bracht de kinderen terug naar Utrecht en werd gebeld dat mama was gestorven.

De eerste tekenen van haar dementie kwamen bijna 20 haar geleden aan het licht na een onderzoek op de Geheugenpoli. Ze heeft alle fases moeten doorlopen, waarbij met name de eerste jaren heel moeilijk en pijnlijk waren voor haarzelf. Ze raakte de regie kwijt, ze werd er onzeker van, voelde zich tekortschieten, ze kon de verhaallijn in een boek niet meer volgen en trok zich steeds verder terug uit het sociale leven.

Samen met papa lukte het nog om thuis te blijven, hij nam veel taken thuis van haar over. Na een korte ziekbed overleed hij 11 jaar geleden en werd zij opgenomen in verpleeghuis Oranje Nassau's Oord in Wageningen, waar ze steeds verder verdween in de dementie. 

De ziekte nam haar veel af, maar maakte gelukkig ook dat ze het verlies van papa niet meer echt heeft ervaren.

Geleidelijk verdween ze steeds verder en reageerde ze steeds minder op ons, op haar omgeving en op de foto's en geluiden van haar achterkleinkinderen. Muziek maakte tot het laatst nog steeds een reactie bij haar los, ze bewoog mee en lichtte op als ze muziek hoorde.

We zijn deze dagen druk bezig met regelen van allerlei zaken en voeren gesprekken onderling, met de uitvaartverzorger en straks met de dominee. We kijken foto's, werken aan onze bijdrages voor de afscheidsceremonie, regelen kaartteksten, kiezen muziekstukken en doen alles samen, de broers en ik. 

In het hospice help ik soms bij de laatste verzorging van bewoners. Gister mocht ik helpen bij de laatste verzorging van mama, wat was dat fijn. We verzorgden haar, ik knipte haar nagels (wat ik vaak deed als ik haar bezocht), bracht haar haar in model, we kleedden haar in een pakje dat ik al langer in de kast had klaarhangen, ze droeg het op mijn bruiloft! Ik tilde haar samen met Roeland naar de kist, waar ze nu prachtig in ligt. 

Drukke maar dierbare dagen. Volgende week dinsdag is de uitvaart. 

Collecte

Er had hier een interessante fotocollectie van voordeuren en gevels kunnen staan, ware het niet dat ik niet zo brutaal durfde te zijn om foto's te nemen van de huizen die ik vandaag heb gezien. 

Ik liep rond etenstijd (de beste tijd voor collectanten, dan zijn de meeste mensen thuis!) de huizen van de Hoofdweg hier in Zegveld langs in de hoop mensen te verleiden een bijdrage in de collectebus te gooien voor hospice de Mantelmeeuw in Woerden, waar ik als zorg- en kookvrijwilliger werk. 

De Hoofdweg heeft nog de ouderwetse lintbebouwing van het oorspronkelijke dorp, waaronder veel oude huizen en (voormalige) boerderijen. 

Vooral bij die oude gebouwen zie je nog de geijkte voordeuren met versierde metalen hekwerken. Ik merkte dat veel voordeuren nauwelijks gebruikt worden, men loopt hier bij elkaar achterom. De deur wordt na aanbellen veelal omstandig van het nachtslot en de knip bevrijd, voordat hij opengaat en is rijkelijk voorzien van spinnewebben als teken van het weinige gebruik. 

Net als bij ons trouwens; als er wordt aangebeld lopen we ook meestal via de achterdeur naar buiten om te kijken wie er is (maar ik probeer hem dan af en toe wél te poetsen en netjes te houden 😉).

Ik had ook goed zicht op de status van de gevels en het voegwerk, veel knipvoegen bij de boerderijen, waarbij grijs voegcement wordt gebruikt voor de borstwering en een lichtere voeg voor de gevel daarboven.

Er wordt hier duidelijk veel meer werk gemaakt van de voortuinen dan in de nieuwbouwwijken waar we bij onze wandeltochten vaak een kritisch oog voor hebben, veel hortensia's, heesters een vaste planten. 

Op plekken waar boerderijen zijn gesloopt en in de zestiger, zeventiger jaren saaie nieuwbouwhuizen zijn verschenen valt er weinig moois te bekijken. 

Nieuwbouw van later datum heeft veelal ook een modernere, strakkere tuinaanleg met grote grijze tegels en grassen, heel saai, het lijken wel grafzerken.

Ook opvallend waren de door de buxusmot kaalgevreten buxushagen, sommige tuinen zijn zó gehavend, dat er niets anders op zit dan ze met wortel en tak uit te graven en te vernietigen. Wij hebben dit jaar ook afscheid genomen van de laatste struikjes die we hadden. 

Ik vind het altijd een genant moment als de mensen waar armzalig kleingeld in de collectebus laten vallen (ook als ik zelf geld geef trouwens) onder het mom: 'ik heb geen geld in huis'. Tegenwoordig is het ook mogelijk om via een QR code met een Tikkie digitaal te betalen, maar dat heeft welgeteld één persoon aangedurfd! Behoudend volkje op de Hoofdweg.

Aan het eind van de rit van vandaag (waarbij ik pas de helft van de Hoofdweg gedaan heb!) had ik wel mijn 6000 stappen van vandaag gezet. 

Morgen verder!

En in de tussentijd ligt mama rustig in haar bed te wachten op de dingen die gaan komen. Ze krijgt nu op vaste tijden kleine beetjes morfine toegediend, omdat ze pijn leek te hebben, ze krijgt nog geen slaapmiddel, want ze is heel rustig. 

De broers en ik wisselen elkaar af en bezoeken haar dagelijks. 

Morgenochtend ga ik met Hannah en Wouter. 

Ik heb het pakje dat ze aan zal krijgen als ze overlijdt (en dat al jaren in mijn kledingkast hangt), gewassen en gestreken. Dat is toch heel onwezenlijk allemaal! 

Durgerdam

We waren gister te gast bij Cecilia en Herman op hun tuin in Durgerdam. Herman gaat er over de plantjes en verraste me met zaden van de bolderik die ik daar in het voorjaar bewonderde en waarvan hij na de bloei nu zaadjes geoogst had en een handje boekweitzaadjes waar hoge halmen met witte bloemetjes uit moeten komen. 

Ik ga het proberen. 

In het moerasje langs de tuin bloeide het snoekkruid volop met paarse pluimpjes.

Hun tuin ligt aan een meer, een 'wiel' van het IJsselmeer, ooit door een dijkdoorbraak ontstaan. Echt een prachtig plekje.

Een deel van de tuin staat vol met verschillende geraniums, waarvan er nu nog vijf bloemen gaven. Verrassend, die verscheidenheid. 

Ik was zo bezig met de plantjes dat ik helemaal geen foto's heb gemaakt van onze gastvrouw en gastheer en dus ook niet van de bezigheden rond de barbecue, waar deze keer geen pizza in gebakken werd maar een rabarbertaartje! Ik zou er niet op komen om de Weber als oventje te gebruiken, verrassend was dat. 

We werden urenlang verwend met heerlijke gerechtjes, waaronder deze prachtige salade met eetbare bloemetjes! 

Het werd een vreemde dag, want na dit gezellige bezoek reden we naar mama in het verpleeghuis. Ik was gebeld door de arts dat mama na haar longontsteking te zwak was geworden om nog te kunnen eten en drinken en dat dat betekent dat we ons op een nabij afscheid moeten voorbereiden. 

Ze was tot mijn verrassing goed wakker, verbale communicatie is al heel lang niet meer mogelijk door haar dementie, maar af en toe gaf ze ons tóch een glimlachje. 

Vanmorgen was Ewout bij haar, hij appte dat ze een schaaltje vla had gegeten. 

Gaat ze ons verrassen en knapt ze misschien tóch weer op? 

De tuinen van Appeltern, Gelderland

Vanmorgen bij het wakker worden, het koffie zetten beneden en het openen van de luxaflex in de keuken voelde en zag ik voor het eerst nadrukkelijk de herfst, kil in huis, grauw buiten, bladval en nat grind.

Juist vandaag had ik een afspraak met Geertje om de tuinen van Appeltern in Gelderland te bezoeken. Omdat buienradar een droge dag beloofde (wat wéér niet uitkwam, waarom blijf ik daar toch zo op vertrouwen!!!), de vooruitzichten voor de komende week niet veel beter waren én de zomerbloeiers op hun laatste benen lopen, besloten we tóch vandaag te gaan. 

We reden er met zwiepende ruitenwissers heen, maar hebben er na aankomst onze paraplu's niet hoeven opsteken, alleen af en toe wat motregen. 

Er waren meer bezoekers dan ik had verwacht met dit weer, allemaal grijze koppies, ik was er (nu als 65 plusser) dus echt op mijn plek! 

Veel zomerbloeiers waren al uitgebloeid, maar er was nog voldoende kleur van allerlei soorten en kleuren van de zonnehoed, de roze bovenaan, oranje en ook de gele met donker hart hierboven. Ook waren er volop paarse asters en felgekleurde dahlia's.

         Prachtig hoog koninginnekruid

Ik krijg er na de bloei een kluitje van uit Geertjes tuin waar hij ook heel uitbundig groeit, zo zijn er al heel wat mooie planten in onze tuin terecht gekomen. Een pol van een volwassen plant heeft een voorsprong op een jong plantje van de kweker en slaat vaak sneller en beter aan. 

       Nog een restje zomerse bloeiers

Herfstige border met rode persicaria, roze hemelsleutel en paarse kattenstaart op de achtergrond

                   Lunch in de kas

En plantjes van eigen kweek, waar Geertje nog een paar grote pimpernellen scoorde.

Ook nu had ik weer plezier van mijn Plantnet-app (én van de parate kennis van Geertje) en leerde ik er weer een aantal planten bij. 

Het was fijn om een dagje gezellig samen op stap te zijn. Wat kan de werkelijkheid dan weer hard binnenkomen als je om 20 uur het journaal aanzet; terwijl wij een taartje aten en ons bezighielden met de plantjes en de bijtjes, groeven de mensen op Haïti in het puin naar slachtoffers en liepen de mensen ontredderd op straat in Afganistan....

Rondje tuin

Eerst maar even die kipjes, oh die kipjes!

Allereerst hebben de dames-kip en heer-haan de potplanten kaal gegeten, alleen degene die hoger staan hebben ze (nog) niet te pakken genomen. Alle kleur is uit mijn plantenrek verdwenen. 

Inmiddels is het enige perk waar méér in stond dan geraniums en klimop volledig kaalgevreten. Ik heb nog een poging gedaan om de in het voorjaar geplante fluweelhortensia's en de annabel te redden door er een stukje gaas om heen te zetten. 

Maar nu hebben ze een volgende aanval verzonnen. We hebben vorig jaar een megaklus gehad aan het timmeren en verven van het hek om de kippen los op het erf te kunnen laten lopen; nu is het klaar maar is hun nieuwe hobby om zich er onderdoor te wurmen en houd ik mijn hart vast dat ze op het fietspad een ongeluk veroorzaken en/of (oh gruwel!) zélf het leven laten.

Een oplossing heb ik nog niet en ik vind het ook zielig als ze het hok niet meer uit mogen. 

Ik had me meer voorgesteld van het vaderlijk overwicht van heer-haan op die ongehoorzame dames! 

Ik ben heel blij met mijn verzameling hortensia's die in alle soorten en maten bij elkaar staan. Ik heb vandaag 300 liter boomschors gehaald, gesjouwd en naar achter gekruid nadat ik eerst de perken onkruidvrij had gemaakt. Het ziet er én gezelliger uit dan aarde met onkruid én het houdt het vocht beter vast.

Mooi geworden toch? 

Toen ik vandaag bij mama op bezoek was, zag ik in de tuin van het verpleeghuis een prachtige groep anderhalve meter hoge lila/paarse pluimen staan. Volgens Plantnet was het de dropnetel en die bleken ze terug in Woerden bij het tuincentrum te verkopen. Ik plantte er acht in de tuin en zag dat er meteen al bezoek kwam van een hommel. 

Ik plantte zes paarse hebestruikjes met daarachter de baardbloem, een paarse bloeiende half-heester die bij de LIDL in de aanbieding was en een paar Japanse anemonen.

En hier zie je de nieuw aangeplante verbenum (ijzerhard), een hoge paarse die zich makkelijk verder uit moet gaan zaaien. 

               Japanse anemoon

   De sedum of hemelsleutel bloeit bijna

 De guldenroede bloeit nu en is wel       anderhalve meter hoog

en de schildpadbloem staat op uitkomen

en kennen jullie deze heester, die heet naar de bloem: grootmoeders oorbel!

en het duurt niet lang meer voor ik de eerste pompoen kan oogsten

     en de appelboom heeft de eerste appels

maar kijk nu: de eerste kastanjes vallen al uit de boom! 

De herfst ligt al op de loer!